Ka Politic Bad Economic Jong Ka Balang Ha Ka Spah Snem Ba Nyngkong

Ka kyntien “politic” hangne kam thew ia ki “party” їaleh elekshon ne kam mut tang ka jingїaleh elekshon, wat la kane ka long kaba kongsan ha ka synshar paidbah. Kam mut ruh ka jingїaleh “politic” ban їakhem umkhi ne kyllan umphniang ia ki pung kti jongno re lymne ka “politic” jyllud khohwah. Hynrei ka thong ka long ban ngam ha ka thwei jong ka spah snem ba nyngkong bad ban їathir-їatai bad sei madan ia ki nongrim ba ka Balang ne ka Kynhun Bathymmai ka їeng ha katei ka juk. Katba ka kyntien “economic” ka thew ia ka їoh ka kot bad ka kamai kajih.

Ha ka spah snem ba nyngkong ka “politic” ka dei ka їap ka im jong ka Balang, ki nongbud u Jisu Khrist ki hap ban їakhun bad їaksaid ban im bad ban bteng ia ka jingїalap ia ka khubor babha bad ia ki kam ba u Jisu u la leh (Markos 1:15). Ka kitab Ki Kam Ki Apostol ka їathuhkhana shaphang ka jingsdang bad jingїaid lynti ka Balang kum ka kynhun bathymmai. Kane ka Kynhun Bathymmai ka im bad treikam ha ka pyrthei Palestine bad Hima Rom. 

Ka Khubor Babha ka dei ka sur bad ka saiῆpyrkhat bathymmai kaba kren shaphang ka jinglaitluid bad ka jingim ba dap kyrhai. Ki nongthoh komentari ki batai ba ka jingim ba dap kyrhai ka dei ka jingim kaba biang nadong shadong, kaba biang ka ja ka dohkha, ka kamai kajih, ka mariang babha bad ki saw aїom ki bud ryntih khlem bakla, ka dei ka jingim ha ka Ri kaba suk, ba shngaiῆ bad ba khiah krat (Їoannis 10:10). Їa ka jingim ba dap kyrhai lah ban їoh tang ha ka Ri ba laitluid bad u Jisu u la shah halor ka diengphna na ka bynta ka jingim ba dap kyrhai. Kane ka dei ka “politic” jong u Jisu bad ka Balang ka bteng ia ki kam ba radbah jong U.

Ha kaba sdang ka Kynhun Bathymmai ka dei kaba rit bad napdeng ki hajar kiba bud ia u Jisu Khrist ki sah sa tang kumba ar spah ngut, wat ki synran kiba jan tam ki la leit phai biang sha la ki shnong bad ki kam hadien ba u Jisu u la shah kem bad shah sahnarphna. Kane ka kynhun kaba tang ar spah ngut ka la im hapdeng ka jingsheptieng bad la їathuh ba ki la shu ia im burieh bad bunsien ki nongїalam jong ka ki la set kut їalade bad phetrieh na kawei ka jaka sha kawei pat. 

Ka Kynhun Bathymmai ka san bad treikam, ka їakhun bad їaksaid hapoh artylli ki jylli. Kawei ka dei ka imlang-sahlang jong ki Jiw, ka imlang sahlang kaba kyntait ia ki kynthei, kaba ῆiewpoh ia ki nongsamaria bad kaba “kheiῆ їalade kum ka Jaitbynriew kaba kyrpang”. Ka imlang sahlang ha Palestine ha ka spah snem ba nyngkong lah ban pule ia ka ha ka dur jong u mot pyramid; na trai duh ki don ki riewmadan- kum ki nongtong dohkha, ki mraw, ki nongbylla sngi, kiba pang ῆiangthohlieh bad ha kliar ki don ki Kaisar ka Hima Rom, ki Lat bad ki myntri. Nangta bud sa ki Lyngdoh niam bad ki Nongbishar, katba hapdeng ki don ki Sadusi, ki Pharisi bad ki Nongthoh. Ki don ruh ki Nongkhaїi, ki Nongkhrong khajna bad ki shakri jong ka Hima. Kumne la phiah kyrdan ia ka imlang sahlang ha ki kyrdan bapher bad ym lah ban len ba ka don ka jingῆiew beiῆ ia ki parabriew da kiba donbor.

Ha ki Jiw ka Temple ka dei ka bynta ba kongsan jong ka Jaitbynriew. Ka kot Temple-Criticism In Mark’s Gospel jong u Sam P Mathew, ka pynpaw ba ka Temple ha Jerusalem kam dei tang ka jaka mane Blei, hynrei ka dei ka pdeng jong ka synshar-khadar bad ka їoh ka kot.  Shuh shuh ka Temple ha Jerusalem ka dei ka shnat kaba riewspah tam bad ka Temple ka lum ym tang ki jingainguh thang, hynrei ki khajna, ka jingai kawei na ka shiphew, ki jingai sngewbha bad kiwei de. Hoid, ia ki khajna ba la lum la pynїaid bad mang ban shna ia ki “aqueduct” ne nur um, ki kynroh, ki jingtei bad jingpynitynnat ia ka Nongbah Jerusalem. Ha kajuh ka por pat, ka Temple kam don satia ia ka rukom treikam kaba shai kumno ban pynїaid bad pyndonkam ia ka khajna na ka bynta ki jingdonkam ba kongsan jong ki nongshong shnong, khamtam eh na ka bynta kiba duk ba kyrduh. Kumta la shu pynsyrwa kai ia ka spah jong ka Temple ha ki rong bad ki tamasa. Ka khaїi ka pateng ha Jerusalem ka khih bad tyllun ha ka jylli jong ka Temple bad ka Temple ka treikam ruh kum ka jaka kynshew pisa ne “bank”. Kumta ki Jiw kiba riewspah ki ju thep pisa ha ka Temple bad ai ram sha ki briew.  Ha ka spah snem ba nyngkong ka Temple ka їoh ia ka jingkyrshan na ki Kaisar ka Hima Rom kiba ai bor ia ki Lyngdoh niam ban lum ia ki jingainguh bad khrong ia ki khajna. Ka dei ka Sorkar Rom kaba thung ia ki Lyngdoh niam bad ki Lat jong ka ki ju bat bad pynїaid ia ki khajna bad ia ka їoh ka kot jong ka Temple.

Katkum ka Gospel u Markos ka paw ba ka don ka jingkhῆoit beiῆ ia ki briew, khamtam ia kiba duk, da ki khajna kiba pher. U Sam P Mathew u kdew ia ki katto katne ki bynta kiba pynpaw ba u Jisu u pynrem bad bitar halor ka jingban khia bad jingban beiῆ ia ki briew da ki khajna- Wei, u Jisu u kynthoh tyngeh ia ki jinghikai jong ki pharisi ban sangeh ai jingїarap ia ki kmie ki kpa namar ba dei ban ai sha ka Temple ne sha u Blei. (Markos 7:9-13) Kaba ar, u Jisu u pynpaw ka jingsngewkhia halor ka jingai jong ka riewkynthei. U Jisu um shym їaroh ia ka riewkynthei, hynrei u sngewdiaw bad pynrem ia ka jingban beiῆ halor ki riewkynthei, ki tymmen bad kiba duk da ki khajna kiba khia. (Markos 12:44-45) Kaba lai, u Jisu hapoh ka Temple u pynkylla khongpong ia ki miej jong ki nongїapeiῆ pisa bad beh shabar ia kito kiba їadie-їathied. Kane ka jingjia ka pynpaw ba u Jisu u їeng pyrshah ia ka jingban beiῆ ia ki briew da ki khajna bad u pynrem jur ia ka їoh ka kot kaba lah shilliang (Markos 11:15-19).

Kawei pat ka dei ka jylli synshar, ha ka spah snem ba nyngkong ka Hima Rom bad ki Kaisar ki synshar donbor ia ka Ri Palestine. Ki Lyngdoh niam, ki Nongbishar, ki Sadusi, ki Pharisi, ki Nongthoh bad kiwei ki bakhraw ki la die ia la ka mynsiem sha ki Kaisar bad kim kheiῆ snep ia ki para nongshong shnong kiba im ha ka jingjynjar bad jingkordit. Ki leh mynleh bad hikai shaphang ka niam ne ka hukum, tangba kim nud pat ban їeng pyrshah ia ki Kaisar kiba kam ba ki dei ki Blei bad kiba pynbor ia ki briew ban mane Blei ia ki.  Ka Hima Rom ka khῆoit beiῆ ia ki nongshong shnong da ki khajna bad ki musur kiba heh. Ki Kaisar ki kurup bad knieh jubor ia ka khyndew ka shyiap, ki thang ia ki shnong, ki thangim ia ki briew, ki set byndi, ki thep ha krem ki sing bad ki pynїap dusmon khlem daw, khlem nongrim ia ki nongshong shnong.

Ha ka spah snem ba nyngkong, ka Balang wat la ka long ka kynhun kaba rit, pynban ka im ban bteng ia ki kam jong U Jisu bad ban їalap ia ka khubor babha. Ka Balang ka ai sha ka pyrthei Palestine ia ka sur bad ka saiῆpyrkhat bathymmai. Kane ka sur bad ka saiῆpyrkhat bathymmai ki khring bad ai jingkyrmen ia ki briew bad la їathuh ba u Petros u la pynїasoh haduh lai hajar ngut tang ha kawei ka jingїalang (Ki Kam 2).

Ka Balang ne Kynhun Bathymmai ka la leh shibun ki kam ba radbah, kawei ka long ha khmat ka khyrdop jong ka Temple ha Jerusalem, u Petros bad Їoannis ki la pynkhiah ia u nongkhrong uba dkoh (Ki Kam 3:6). Kane kam dei tang ka khana shaphang ka jingpynkhiah, hynrei ka dei ruh ka jingkob bad jingїeng pyrshah ia ka Nongbah Jerusalem kaba lah shilliang bad ka bym don shuh ka mynsiem їatiplem. U Petros ym dei tang ba u pynkhiah, hynrei u ai biang ha u nongkhrong ia ka jingim ba pura. Une u nongkhrong u la long uwei na ki hajar ngut ki phetwir ne kiba la kylla phetwir ha ka por ba synshar ki Kaisar bad u la long nongwei ha la ka jong ka Ri, um don їing, um don khyndew bad um don kam, hynrei u la shu khrong bad im na ki jingai isynei ki briew. Da kane ka kambah u Petros bad Їoannis ki ai ka khubor kaba shai kdar sha ka Nongbah Jerusalem ba une u nongkhrong u don ka hok ban im pura kum kiwei.

This slideshow requires JavaScript.

Ka Kynhun Bathymmai ka tyrwa ruh sha ka pyrthei Palestine ia ka “economic policy” ne ka jingpynїaid ia ka їoh ka kot ka bym lah shilliang. Ka Kynhun Bathymmai ka wanrah ia ka “economic policy” ha ka dur kaba shai ba uwei pa uwei ne kawei pa kawei ki nongshong shnong kin im ka jingim ba dap kyrhai. Ka kitab Ki Kam Ki Apostol ka dei ka dulir kaba khraw jong ka Balang naduh ka spah snem ba nyngkong bad la aiti pateng ia kane ka dulir ha ngi mynta kiba im ha ka juk “neo liberal” bad “market economy”.  Kane ka dulir ka hikai ban їa-imlang bad їa-san lang ryntih, ban їa-bit bad їa-biang lang ha ka їoh ka kot, ka bam ka sa, ka koit ka khiah bad ka jingim ka dei ban biang nadong shadong na ka bynta uwei pa uwei bad kawei pa kawei- “Ka kynhun ki riewngeit ka la long ha kawei ka jingmut bad kawei ka mynsiem. Ym don uba ong kano kano ka jingdon jong u ba ka long ka jong u hi, hynrei baroh ki la їasam iwei ia iwei pat ia kaei kaei kaba ki la don” (Ki Kam 4:32). 

Ngi im ha ka spah snem ba arphew wei, ka juk “neo-liberal” bad “market economy”- ka synshar paidbah ka don ha ka jingma bakhraw, ka kamai, ka їoh ka kot ki nongshong shnong ka tan bad hiran shikatdei. Nalor ka jingduk, ban sa ka jingkyrduh kam, wat lada don ki kam ban trei ruh katno pat ka bai bylla sngi? Hato ki nongbylla sngi ki їoh mo ka bai bylla kaba biang ne kata ka “living ne minimum wage wage?” ba ki lah ban im ka jingim ba dap kyrhai. Ngi ngeit ha u Blei uba khraw bad uba kyrkhu kyrhai ia baroh, katba ki nongtrei pat ki їoh bai bylla tang shi dana. La donkam ban їatai halor kane ka phang, “Maximum God versus Minimum Wage”. 

John Ruskin

Ki jingeh ha ka liang ka їoh ka kot ne ka kamai kajih ha kane ka juk kim dei kiba wan jia kynsan mynta, hynrei shi spah sanphew phra snem mynshuwa u riewstad ka Ri Bilat, u John Ruskin u la dep їatai bad їathuhlypa ha ka kot jong u, Unto This Last ha ka snem 1862. U John Ruskin lyngba ki jingthoh u kynthoh bad pynrem jur ia ka “political economy” jong ka spah snem ba khatkhyndai. Katkum u John Ruskin, ka spah ne ka lum spah ka dei ka bynta jong ka synshar hok bad ka bishar hok. Ym lah ban lum spah da kaba pynїap ne pynduk ia kiwei bad їa ka spah lah ban lum tang katkum ki nongrim tynrai-ka tipbriew tipblei bad ka jingїatiplem. Ym lah ban tei ne pynroi ia ka spah jong ka Ri da ki lad ki ban kyntiew tang ia ka spah jong ki katto katne ngut, hynrei lah ban pynroi bad pynkhraw ia ka spah jong ka Ri da kaba їasambynta lang sha baroh ki nongshong shnong.  Shi spah sanphew phra snem mynshuwa u John Ruskin u tyrwa kumne- “ban pynїaid hok ia ka trei ka ktah, ka khaїi pateng, ban ῆiewkor ia ki nongtrei-nongbylla sngi bad ai ia ki hok jong ki. Ki briew ki dei ban im ha ka jingkmen bad jingshngaῆ. Ki thma ne jingїaleh thma ki dei ki kam bymman bad ka lyer, ka um bad ka khyndew ki dei ki hok tynrai jong u khunbynriew bad kiwei ki jingthaw bad namarkata dei ban їada ia ki na ka jingpynjulor ki kharkhana bad kiwei pat ki kor ki bor”.

Ngi la їoh pateng ia ka dulir na ka Balang naduh ka spah snem ba nyngkong bad kane ka dulir ka kdew shai- “Naba ym don uwei ne kawei ruh kaba kyrduh hapdeng jong ki” (Ki Kam 4:34)

Amen

 

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Kyrsoibor Pyrtuh Written by:

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply