Ka Snam, Ka Jinglong Kyrpang Bad Ka Baibl

“…U kpa tymmen jong nga u dei u nong Aram uba їaidwir…”

Katkum ka Baibl ki khun Israel ki ju kam ba ki dei ka Jaitbynriew kaba la jied kyrpang bad kumta ki mutdur bad kwah ban pynneh ia ka jingkhuid jong ka snam bad ki la pyrshang ban ym pynjaboh ne pynjngut ia ka da kaba khanglad ia ka jingshong kha khleh. Ym tang katta, ka la don ruh ka khep ba ki pyrshang da ka bor ban pynkhuid ia ka snam da kaba kyntait ne pynїap ia ki bym dei ki Jiw ne ki shiteng Jiw.

Ha man la ka jaitbynriew ki ju don ki riewshongshit kiba kam ba ka snam jong ka jaitbynriew ka long kaba khuid- ba nylla bad dei ban pynneh ia ka jinglong nylla jong ka. Kane ka rukom pyrkhat ka mih na ki daw kiba bun bad la ju pynksan jubor ia kane halor ka nongrim ki Kot Bakhuid ne Dei riti. Ka jingpynksan jubor ka long kaba mynsaw bad ka wanrah ia ka jingїapynїap bad jingїaumsnam. Kane ka la jia ha ka History jong ki Jiw ha ka por jong u Ezra bad Nehemaiah bad hadien ba ki Jiw ki la wan phai na Babilon ki la їaid lyngba ka por kaba eh. Kano kano ka bym long Jiw, la ka long ka kolshor ne ka niam ka long ka jingma bad ka pynsheptieng ia ki. Ki Jiw ki sheptieng їohba kiwei pat ki jaitbynriew kiba ki їa-im lang kin tyllep ia ki.Da ki spah tylli ki snem ki la im ha Babilon kum ki mraw bad ha Babilon kim la lah ban rwai ka jingrwai u Trai (Salm 137). Hadien ba ki la wan phai sha la ka Ri ha ka snem 538 SK ki dang pyrkhat ba u Blei un sa kyntiew ia ki, pynban kam shym long kumta bad ki la mad biang ia ka jingshah hiar thma. Ha ka sien kaba ar, ha ka snem 490 SK U Zerubabel ruh um shym la lah ban pynїeng pat ia ka Hima Judah. Ha ka sien kaba lai bad ba saw ruh U Nehemaiah (450 SK) bad U Ezra (400-350 SK) ki mad ia ki jingeh bad jingshah rem.

Kat ha ka por jong U Ezra ki Jiw ki la sdang ban pyrkhat, balei ka long kumne? Bad la mih ka rukom pyrkhat namar ba ka snam jong ki kam long shuh kaba khuid bad nylla kumta u Blei u la bishar bad kyntait ia ki. Ki mutdur bad kem daw ba ka jingshongkha khleh bad ki Jentil ka la pynjngut ia ka snam bad jinglong kyrpang ka jaitbynriew. Kiba bun, khamtam eh ki riewshongshit ki ngeit ba ka Ri/ Jaitbynriew Jiw kan ym lah ban khie khlieh lymda pynkhuid ia ka snam bad pynkyrpang їalade. Kumta ki la thawlad ban pynkhuid ia ka snam da kaba kyntait ne pynїap ia kiei kiei ki bym long katkum ka kolshor ne niam ne dei riti jong ki Jiw. Ka Hima Judah ka dei ban long tang na ka bynta ki Jiw paka-ki Jiw nylla. Kumta baroh ki bym dei ki Jiw bad ki shiteng Jiw ki dei ban mih bad phet noh na ka Hima. Ha kane ka dur ki la pyrshang ban pynkhuid ia ka snam bad pynneh ia ka jinglongkyrpang.

Phewse ha kum kata ka por bad ha kum kane ka jinglong-jingman ka imlang sahlang Jiw, la mih ka kitab jong Ka Ruth. Ka Kitab jong ka Ruth ka dei ka jingkynthoh bad jingtah matїong pyrshah ia ka saiῆpyrkat kaba pynksan ba ka snam Jiw ka dei kaba khuid, ba nylla bad ba kam bit ban їakhleh bad kiwei khnang ban pynsah ia ka jinglong kyrpang ka Jaitbynriew bad ban mad ia ki jingkyrkhu U Blei. Ka Kitab jong ka Ruth ka їeng pyrshah bad pynrem ba kane ka dei tang ka puriskam kai. Ha kiwei ki kyntien, lah ban ong ba ka Baibl hi ka pynrem jur ia ka saiῆpyrkhat ka bym shongnia bad ba khim jingmut kaba kum kane.

To ngin ia pule bad puson ia ka khanatang shaphang ka Ruth-

Ka Kitab jong ka Ruth ka dei ka khanatang kaba la thoh hadien ka jingwan phai ki Jiw na Babilon bad la thoh hapdeng ka snem 425 bad 360 SK. Ka jingthmu jong ka khanatang ka long ban їathuhkhana pateng la pateng shaphang ka kmie rad bad ka thymmei jong u Syiem David. Ka khanatang ka long lyngkot kumne:

“Shisien ha kawei ka por la don u Jiw uba kyrteng u Elimelekh bad ka tnga Jiw jong u ka Naomi. Namar ka jinghiran ka їoh ka kot kine shitnga ryngkat bad arngut ki khun shynrang, u Mahlon bad Khilion, ki la phetwir bad leit shong shnong sha ka Bri jong ki nong Moab. Katba ki dang don ha ka Ri ki nong Moab u Elimelekh u la khlad noh bad u la їehnoh ia ka tnga ha ka jingkhmih jong ki khun shynrang. Kine ki khun shynrang namar ba ki la im sha jngai bah na Judah ha ka Ri ki nong Moab, ki la shim tnga bad їapoikha bad ki kynthei Moab, ka Orpah bad ka Ruth. Phewse sa kawei ka apot ka la wan hap ha ka їing jong ka Naomi ha kaba kine ki arngut ki khun shynrang ki la khlad kyndit bad ki la їeh riewkynthei ia la ka kmie bad ki tnga jong ki. Ha ka imlang-sahlang kaba ki shynrang ki dei ki khliehduh ka long kaba eh bad shitom ia kine ki lai ngut ki riewkynthei ban im tang para ma ki. Kumta ka Naomi ka la rai kut ban leit phai biang sha Judah bad ka la bthah ia ki pyrsa kurim ba ki ruh kin leit phai noh sha la ka tynrai. Hoid, ka long ka jinglehraiῆ kaba khraw ia ki ban leh kumta, hynrei ka Naomi marwei riewkynthei kan ym lah ban bahkhlieh ia ki khlem ki khun shynrang. Ka Orpah ka la mynjur bad ka la leit phai sha la ka tynrai, katba ka Ruth pat ka la kyrngah tyngeh bad kam treh ban leit phai, “…Wat ong ia nga ba ngan iehnoh ia phi! Shah ba ngan leit bad phi. Kat shaba phi leit, ngan leit bad phi. Kat haba phi shong phi sah hangta ngan shong ngan sah…” (Ruth 1:16).

Ka Naomi bad ka Ruth ki la leit phai sha Judah khlem u rangbah u ban kit bad bahkhlieh ia ki, pynban kine ki arngut ki la kut jingmut skhem triang ban im bad ki la shong їing ha syndah ka lyngkha u Boas uba dei ruh u kur jong u Elimelekh. Ha kajuh ka por, ka aiῆ Jiw ka shah ia ki phetwir ne ki briew kiba duk ban shong basa bad ban bam na ka lyngkha jong kiba riewspah. Man la ka sngi ka Ruth ka ju leit kheit bad lum kew na ka lyngkha u Boas ban shet bad bam ban lait na ka їap tyrsaw. Ka Ruth bad ka Naomi ki la їoh ka jingieit jong ki para marjan bad u Boas ruh u la hukum ban ai jingїada bad shah ia kine arngut ki riewkynthei ban pyndonkam ia ka shyngiar kaba don ha shnong.

Ka Naomi ka tip shai ba u Boas u dei u kur jong u tnga jong ka bad katkum ka dustur uno uno u kur shynrang u don ka kamram ban shimti bad sumar ia ka tnga hadien ba u kur jong u u la khlad, wat la ka dei ban shim ia ka kum ka tnga kliar ban buh hapoh ka harem. Kumta ka Naomi ka la shim ia kane ka lad ban khroh ban kjor ia u Boas ba un shimti ia ka bad ka Ruth. Kane ka jingkhroh ka la long ruh ha ka dur jong ka jingpynshoh bieij bad la їathuh ba hadien ka aїom ot ka la don ka jinglehkmen-lehtamasa bad їabam-їadih sngewbha. Ka kiad ka um ka tuid khlem sangeh bad ka Naomi ka la hikai ia ka Ruth ban leit sha ka tamasa bad ba kan sum kan sleh bad phong da ki riam kiba skuiῆ bad dait doh bad kan sleh da ka jingiwbih. Ha kata ka tamasa ka Ruth ka la pynsngewbha ia u Boas haduh ba un da hun ka mynsiem bad hadien ba la shoh ka waiῆ ka Ruth ka la ialam noh ia u Boas sha ka karma thiah, ka la pyntap nep bad buh ka syngkhlieh ba un aram bad ma ka ruh suki jai ka la bsuh lang їalade hapoh ka nep bad їathiah bad u baroh shimiet. Ynda la step, u Boas u la kyndit ban shem їalade bad ka Ruth ha jingthiah- “Pha dei kaei? ..Kynrad nga dei ka Ruth…Namar ba phi dei u ba-ha-їing uba їajan eh phi don ka jingkitkhlieh ban ri sumar ia nga. Kumta sngewbha shongkurim ia nga”. U Boas u la shongkurim ia ka Ruth bad na ka syngkai jong u bad ka Ruth la kha ia u Obed, bad u Obed u la pynkha ia u Jesse bad u Jesse ia u David.” (La sot bad ringdur na ka kot Re-Claiming the Bible for a Non-Religious World, Shelby Spong)

Kane ka dei ka khanatang shaphang ka Ruth bad ka Ruth ka dei ka kmie rad jong u David u Syiem jong ki Jiw. U Syiem David um dei tang ba u long uba pawnam, hynrei u long ruh u nongmuna jong ki Jiw bad ha ka kyrteng jong u ki riewshongshit ki pyrshang ban pynkhuid ia ka snam Jiw da kaba weng bad kyntait ia ki para Jiw kiba їashongkha khleh. Ňiuma, u David ruh un jin da la ngat ha kane ka apot bad un jin da la shah weng bad shah kyntait na ka niam, ka kolshor bad ka imlang-sahlang Jiw namar ka snam jong u ruh kam dei kaba khuid-nylla ne paka kumba angnud bad mutdur ki riewshongshit Jiw.

Da ka khanatang shaphang ka Ruth ka Baibl ka la pynїap ia ka saiῆpyrkhat jong ki riewshongshit Jiw kiba kam bad kwah ban pynkhuid ia ka snam Jiw. Lehse ka stad “medical science” ka lah ban batai kham bniah halor ka jinglong bad jingtreikam jong ka snam ha ka jingim briew. Ha kawei pat ka liang ka stad saian “sociology” bad “anthropology” pat ki lah ban batai ia ka thymmei bad ka jingїaid lynti jong ka/ki jaitbynriew bapher kiba don ha satlak ka pyrthei.

Ka Jaitbynriew Hynῆiewtrep ruh ka dei ka jaitbynriew kaba la їakyrshut met bad їasanlang bad kiwei ki jaitbynriew. I Kong Tngensi Rynjah ha ka kot ka History Ka Ri Khasi-Jaiῆtia, I phiah bad batai halor ka jingїatai nia hapdeng ki “traditionalist” bad “social scientist” halor ka thymmei ki Khasi-Jaiῆtia. Ki “traditionalist” ki pynpaw “ba u Khasi u wan hiar na bneng da ka hukum Blei”, katba ki “social scientist” pat ki pynpaw, “…ka jingїashongkha khleh hapdeng ki Austroloid bad Mongoloid ha ki por ba rim ka pynmih shibun ki jaid briew Austro Asiatic…Imat lehse ha kata ka dur ka la jia ia ki khasi”. Nangta I ban shuh shuh, “Ka India ka dei ka jaka ha kaba ki jaidbynriew baroh ki la iakhleh lang. Ka la lah ruh ban don ka jingiashongkha khleh hapdeng jong ki, namar ka long kaba eh ban lap ia ka jaitbynriew kaba dang lait na ka shongkha khleh.”

Ka shongkha-shongman kam lah ban tuh ne ban pynduna ia ka mynsiem ieid Ri bad jaitbynreiw jong no jong no. Ka Jaitbynriew Hynῆiewtrep ka don shibun ki ishu ba ka dei ban їakhih, їaksaid bad їakhun khnang ban im bad neh hangne ha sla khyndew. Ka khyndew, ka ktien bad ka kheiῆ kur kheiῆ kha ki long ki lai tylli ki mat ba kongsan ba ka Jaitbynriew Hynῆiewtrep ka dei ban їakhun bad їakhih ban pynneh. Ha ka saiῆpyrkhat u Khasi ka khyndew ka kynthup ia ki khlaw, ki lum, ki wah, ki mrad, ki khῆiang, ki ksiah, ki syntiew ki skud, ki dohkha-dohpnat ter ter. Ngi donkam ban їakhih bad їakhun na ka bynta ka jingim kaba їabit їabiang lang baroh. Ki khanatang shaphang ka Li Dohkha bad ka Pah Syntiew kiba la sei ia ka rynїeng longsyiem-mansyiem bad nongsynshar, kumjuh ruh ki khana shaphang ki їew luri lura, ki sakhi ia ka jingїadei ba jan u khasi bad ki para jingthaw bad ruh ia ka jingdonkam markylliang.

Ka phra tarik u Lber ka dei ka sngi ba kyrpang jong ki kynthei, katba ma ngi pat ngi dang bun kam ban pynrem bad ῆiewbeiῆ ia ki kmie, ki para bad hynmen kynthei kum ki riewbymman. Ngi їai kynnoh ba ki pynjakhlia ia ka їing shetja ne ka karma thiah. Ngam ym klet ia ka snem 1993 ha kaba ka Khasi National Celebration Committee ka la rakhe ia ka snem ba kyrpang jong ki Trai Ri Trai Muluk bad ha kane ka jingrakhe la pynsawa ia ka ksing ka dhah, ki nakra bad tangmuri. Ki kynrem ki lyndan ha la ka spong, ka sut ka but, katba ki kynthem ki kynjai pat ha ka paiῆkyhyllong, ka nara, ka muka bad thohsaru. Khala khala pat tang saw snem hadien ka Sorkar Jylla ka la shna ia ka “Single Window Policy” ha ka snem 1997 bad lyngba kane la plie war ia ka jingkhang bah bad pynsuk ia ki kharkhana sengkam na bar Ri/jylla ban їoh khyndew bad ban pynkhyllem ia ki lum, ki khlaw. Nangta ka New Shillong Township bad ka jingїoh thied khyndew ki babu Sorkar (kynthup lang ki Khasi bad bym dei Khasi) ha ka dor kaba tat tam tang shi tyngka shi square phut, katba ki nongbylla-nongtrei kynta lada ki kamai sa ha kawei ka jingim ruh kin ym lah bor satia ban thied wat tang shi nongrim їing.  Nalor nangta la nang pynsynjor ia ka Aiῆ Land Transfer Act bad la nang lilam ia ki khlaw-ki lum sha ki company tih mawshun bad kharkhana shna dewbilat. Mano ba pynsynjor ia ka Aiῆ? Mano ba lilam ia ki khlaw, ki lum, ki wah?  Hato dei “ki kynthei kdup mynder” ne mano? Ngim lah bad ngim dei ban pdiang ba yn kheiῆ riewbymman ia ki kynthei.

Lehse ka don ka jingshim kabu ia ka jinglong ka riti ka dustur jong ngi bad ka don ruh ka jingrung kyrthep kiba na bar Ri/Jylla bad kiba long ka jingma ia ngi ki rit paid. Kumta dei ban pyntreikam pyrkhing bad thikna bha ia ki Aiῆ, kum ki Aiῆ Benami, Trading License bad khamtam eh ka Land Transfer Act. Dei ban tehlakam ruh da ki kyndon Aiῆ ia jingwan rah ia ki nongtrei-nongbylla na bar Jylla bad ha kajuh ka por ngi dei ban burom ia ki hok jong ki nongtrei-nongbylla katkum ki Aiῆ, ym ban shoh bad bom pynїap ia ki.

Ňiuma, ka jingїatai halor ka jingkhuid ka snam bad ba ym bit ban pynjngut ne pynїakhleh ia ka bad kiwei pat ki jaitbynriew kan їai bteng. Ha kajuh ka por pat kiba bun ki riewstad ki la kyntait ia kane ka rukom pyrkhat bad ki shem ba ka long tang ka pursikam kai. Katno tam na ka liang ki riewstad saian kim lah ban pdiang ia kane namar ka saian hi kam lah ban pynshisha ia ka jingkhuid bad jinglongkyrpang ka snam jong kano kano ka Jaitbynriew, kumba mutdur ne angnud ki riewshongshit ne “fundamentalist” kiba їaleh dohїap dohim ban pynksan bad pynshisha ia kata. Ha ka snem 2018 ka kynhun ki stad saian, ka American Society of Human Genetics ka la kyntait war bad shem ba ka jingkam jong ka jaitbynriew dohlieh ba ka snam jong ki ka long kaba khuid nylla ka long ka bym don nongrim bad ka bym don jingmut. Ki la ban shuh shuh ba ka stad saian “genetic” kam lah ban pynshisha ba kawei ka kynhun jaitbynriew ka kham khlaiῆ bor ne long halor ban ia kawei pat.

Amen

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply