Ka Thma jong ki Paidbah bad U Kiang Nangbah

Ia ka History ngi pule ym tang kum ka jingiathuh khana, hynrei ngi dei ruh ban pynshai shynna (interpret) ia ki jingjia history na kawei ka pateng sha kawei pat. Ki jingjia ha ka history ym dei ba ki iathuh ne kdew tang shaphang ka mynnor, khamtam eh ka History ka don ruh ban hikai bad pyrsad mynsiem thymmai ia ka mynta. Lada don ei ei ban kynmaw ia U Kiang Nangbah ka long kum u nongialam ha ka thma jong ki paidbah (Peoples rebellion).

Sa shisien pat, ha ka 30 Nohprah 2015 ngin kynmaw burom ia lyngkhuh sngi iap kaba 153 (Shi spah sanphew lai) snem jong U Kiang Nangbah. U Kiang Nangbah, u la im bad iakhun ha ka juk bad ka por kaba u im. U la im bad iakhun pyrshah ia ki bor ka Sorkar Phareng kiba synshar ia ka Hima Sutnga ha ka spah snem kaba khatkyndai, hoiod ka khana shaphang ka jingiakhun bad jingialeh jong U ka la pur kylleng ka Bri Hynniewtrep bad U Kiang Nangbah u la kylla long u riewiakhun ba ki Trai Ri ka Bri Hynniewtrep ki niewkor bad burom. Ha kata ka jingiakhun bad ka jingialeh pyrshah jong U ia ka Sorkar Phareng, u Kiang Nangbah u la iatyngkhuh bad hap ban ialeh pyrshah ruh ia la ki jong ki para doh para snam kiba don ha ka liang jong ka Sorkar Phareng. U Kiang Nangbah u la long ka bynta kaba kongsan ym tang ha ka History ka Hima Sutnga, hynrei ha ka History ka Bri Hynniewtrep baroh kawei.

Kumno ngi pule bad kynmaw shaphang U Kiang Nangbah? Ki kam ba radbah jong U Kiang Nangbah kum u riewiakhun ki don aiu ban iathuh bad hikai ia ngi ki long mynta? Lyngba ki por, ka jingtip kaba bun shaphang U Kiang Nangbah ngi ioh na ki Kaiphot ( Report) jong ki babu sorkar jong ka Sorkar Phareng ne na ki jingthoh jong ki dohlieh. Ngi la ju iai pule bad ringdur shaphang u Kiang Nangbah na kaei kaba ki nongthoh dohlieh ki thoh bad iathuhkhana shaphang jong U. Niuma, ka por ka la dei ban jurip, ban wad ban thud bniah ia ka history bad ban pule ia ka na kawei pat ka phang, kata na ka phang jong ki paidbah ne ki Trai Ri/Trai Hima (post-colonial reading). Ha kane ka lyngkhuh sngi iap kaba 153 (Shi spah sanphew lai) snem jong U Kiang Nangbah to ngin kynmaw ba ka Thma Synteng ne “Jaintia Rebellion” ka dei ka thma ba radbah jong ki paidbah ne ki khun ki hajar ka Hima Sutnga . U Kiang Nangbah u la mih pyrthei kum u riewiakhun bad u nongialam jong ki paidbah, ki riewmadan, ki rangli ki juki jong ka Hima Sutnga kiba shah khnoit bein ha ka Sorkar Phareng bad kumjuh ruh ha ki Nongsynshar Trai Ri ha kato ka por. Kane ka thma jong ki paidbah ka long pyrshah ia ka bor, ia ki shipai ki swar , ki kuli ki bakhor bad ki tup ki man jong ka Sorkar Phareng.Lada don ei ei ba ngin pule shaphang kane ka bynta jong ka History to ngin pule ia ka lyngba ki khmat jong ki riewpaidbah bad ki riewmadan.

Ha ka snem 1835 ka Sorkar Phareng ka la pyniasoh ia ka Hima Sutnga ne Hima Jaintia, bad arsien ka la bthei ka Thma Synteng ne “ Jaintia Rebellion” kata ha ka snem 1860 bad 1862. Ha ka snem 1862 ka Sorkar Phareng ka la jop ha ka Thma Synteng bad ka la lah ban pyndem shi syndon ia ki khun ki hajar ka Hima Sutnga da kaba sdien phasi ia U Kiang Nangbah ha ka snem 1862. Ka Thma Synteng kaba la bthei ha ki snem 1860 bad 1862 kam dei satia ka thma ba la ialamkhmat ne kaba la iakhun da ki Syiem, ki Doloi ne ki bakhraw batri, hynrei ka dei ka jingiakhun bad ka jingialeh jong ki paidbah, ki khun ki hajar ne ki nongshong shnong jong  ka Hima Sutnga. Ka daw kaba khraw eh kaba la pynlong ia ki khun ki hajar ne ki nongshong shnong ka Hima Sutnga ban iakhun pyrshah ia ka Sorkar Phareng ka dei ka jinglum khajna na ki Iing ki sem (House tax) bad ka Sorkar Phareng ka la lum jubor ia kane ka khajna da ka jingiarap jong ki Trai Ri hi, kaba kynthup ruh ia u Doloi ne bakhraw batri.

nongbah

Ki khun ki hajar ne ki nongshong shnong ka Hima Sutnga kim lah shah ia ka jingthombor jong ka Sorkar Phareng bad ki bakhraw batri ka Hima Sutnga. Kim lah shah ba ka Sorkar Phareng kan niew bein bad kan khnoit bein ia ki kum ki mraw, kumta ki la ieng ban iakhun pyrshah ia ka Sorkar Phareng . U Kiang Nangbah u mareh, u rynsied u ryngkang kylleng ki shnong bad ki elaka. Na kawei ka shnong sha kawei pat u iaid ban kyrsiew, ban khot, ban wer ia ki paidbah, ki nongshong shnong bad ia ki khun ki hajar ba ki dei ban ieng bad iakhun pyrshah ia ka Sorkar Phareng kaba thombor, kaba leh jubor bad u la wer bad lum lang ia ki paidbah nongshnong shnong ha ka Dorbar ne ka Lympung paidbah kaba la long ha Syntu Ksiar. Ka madan Syntu Ksiar ka la dap bad shlei da ki paidbah bad ki khun ki hajar na kylleng ka Hima Sutnga ki la iawan lang ha ka Dorbar. Ha kane ka Dorbar ki la iakren-iatai nia bad ki la rai kut ban ieng bad ialeh pyrshah ia ka Sorkar Phareng. Ki don shibun bah ki khana kiba iasoh bad ka Dorbar ne ka Lympung paidbah kaba la long ha Syntu Ksiar, hynrei kaba kongsan ka long ka sur bad ka rai kut jong u paidbah ban iakhun pyrshah ia ka Sorkar Phareng. Nalor nangta ka jinglong la kloi bad ka jinglen lade jong u Kiang Nangbah ban ialam ia ki paidbah, ia ki khun ki hajar ka Hima Sutnga bad ban pha la ka jong ka jingim.

U Kiang Nangbah um dei u Syiem ne U Doloi, hynrei u dei tang u riewpaidbah, uwei na pdeng ki nongshong shnong jong ka Hima Sutnga. La pynheh pynsan ia u da ka kmie kaba la tip kyrteng kum ka Nia Rimai Nangbah . Ka kmie ka ju hikai ia u bad ka ju iakthuh khana ruh shaphang u Ksan Sajer, uba long ruh u kni jong U Kiang Nangbah, uba la iap ha ka por ba u ialeh pyrshah ia ki dohlieh. Kumba la kdew sha khmat, ha ka jingiakhun pyrshah ia ka Sorkar Phareng, U Kiang Nangbah bad ki paidbah ne ki khun ki hajar ki la iatyngkhuh bad hap ban iakhun pyrshah ruh ia la ki jong ki para doh para snam, khamtam eh ki bakhraw batri ne Doloi kiba don ha ka liang jong ka Sorkar Phareng. Ka la don ka jingjia ba U Doloi Manik Pakyntein, uba ki ju sin u Doloi Tyngker ryngkat bad ki briew ka Sorkar Phareng ki la leit ban lum khajna na ka iing jong ka Lakhi Pyrdiang ha Shilliang Raij, kane ka briew ka la iathuh ha ki briew Sorkar ba kam don ei ei, hynrei ka don tang u khiew shet ja. U Doloi Tyngker u la kynjat ia ka. U Kiang Nangbah bad ki paidbah ki la bitar halor kane ka jingjia bad kane ka la nang pynrhem bad pynskhem jingmut shuh shuh ia U bad ia ki paidbah ban ieng ialeh pyrshah ia ki bor ka Sorkar Phareng bad wat ia ki para doh para snam ne ki Nongsyrshar Trai Ri, kiba thom bor ia ki kup shilliang ki sem shilliang.

I Kong Phidalia Toi, ha ka jingthoh kaba la ai kyrteng, Ka Nongmuna U Kiang Nangbah Ia ki Longdien I kynthoh kumne, “ Ka nongrim ne ka daw kaba khraw kaba la pynlong ia U Kiang Nangbah ban len lade bad pha ia la ka jingim ha u tyllai phasi, ka long namar ba um lah shah ban iohi ia ka jingshah khnoit bein ki rangli-ki juki, ki kup shilliang bad ki sem shilliang” Nangta I kynthoh shuh shuh kumne, “ la iehnoh ha ngi ki longdien ia ka jingkyllki kaba khraw ban pyrkhat. Hato ngin bud ia ka nongmuna U Kiang Nangbah uba la len ialade na ka bynta ban ym ailad ia ki bor synshar ban khnoit bein ia ki paidbah bad ka Jaidbynriew? Ne ngin bud ia ka Nongmuna u Doloi Tyngker uba pyrkhat tang na ka bynta ka jingbit jingbiang ka ma lade ne shimet?

References:

  1. Donbok T.Laloo, “U Kiang Nangbah bad ka Syntu Ksiar”, Maitshaphrang, 1991.
  2. Phidalia Toi, “ Ka Nongmuna U Kiang Nangbah”, Maitshaphrang,

 

 

 

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Kyrsoibor Pyrtuh Written by:

Kyrsoibor Pyrtuh is a pastor interested in intersection between theology and social power

Be First to Comment

Leave a Reply