KA KSHAID JONG KI KULAI

I Janice Pariat I dei iwei na ki nongthoh iba la sdang paw ha ka jylli ki nongthoh kot ka Ri India. Ki khanatang kiba I la thoh bad lum thup ha ka kot kaba I la ai kyrteng Boats on Land (Ki Lieng Kynda ha Ryngkew) ki la pynioh ha I ia ka khusnam Yuva Puraskar na ka Sahitya Academy. Ki khana kiba don ha katei ka kot ki dei ki jingmutdur ia ka por bad hadien ka jingsynshar jong ki phareng bad ka Sorkar Bilat ia ka Ri Khasi Jaintia. Ia kane ka kot la pynkylla ruh sha ka ktien khasi da I Bah Sumar Sing Sawian.
Mynta ka dei sngi ba ka Ri Khasi Jaintia ka kynmaw burom ia u Thomas Jones u missionary Khristan ka Balang Presbyterian na Ri Wales uba la wan poi ha Sohra 179 snem mynshuwa. Kumta ngi wanrah sha phi ki nongpule ia kawei ka khana kaba iasnoh bad ka Shnong Pomreng,ka Shnong kaba u Thomas Jones u la phet rieh na ki tyrsim u Hary Englis uba la thmu sniew ban shim ia ka jingim jong u.

————————-

Kumno ngan batai ia ka kyntien?

Ka Ktien.

Ong, kham jam, Ka Ktien,. Kaba nyngkong, pynmih ia ka lyer, nadien u tyngkro. Kaba ar, rah ia u thylliej, bad pynkut ha tmier jong ki bniat.

Kaba nga mut, ym kaba la suh ha ka kot. Wei la shon, ka kyntien ka tlot bad ka kit ia ka jingkit kaba tlot. Ka iaksaid bad ka sia, kiei kiei kiba la thoh, bad ki jingruid, ka jingialeh ka long, ban long kaba la shong tynrai. Ia kaba la kren, ka bym shym buh jingthoh, ka bym shym pynsah kynmaw. Ia kaba rim ki ju ong, kum ka ding kaba dang shu sliew, kaba laitluid ban shang rkai sha ki lum ki wah, tawiar ia ka dpei, bad hap kum u slap.

Mangi, ki bym shym la don dak thoh, ban tah bad oh ia ka Khanapateng, la pynshongkha ia ki kyntien bad ka rwai ka siaw, ka tem ka put, ki jingtim kñia, ia kaba ngi iai leh shi leh, haduh ba ki ang ki long tymmen noh, ki nang slor bad jah rngai. Haduh ba ynda la klet noh ia ki, sah sa tang ka jingkynjah.

Da kumno ngan lah ban batai, ia kaei kaei kaba ym lap dien shuh? Ka long ka atiar ia ka kam sniew. Ka jingsting kum u ‘ñiuh kseh, ka sawa da ka said-ñia pynksan ialade. Pynpaw kum ka jadu myntor na lyer, ka jingsniew dur, jingbhabriew bad jingtriem.

Khatduh khatwai kumba long kiei kiei, kaba ym lah ban thew, kumta, kumno nga lah ban batai? Lehse kaba bha tam, kumba ki ju leh ha ki por mynbarim, ban shu iathuh da ka khana.

Nga la tip ia ka pyrthei naduh ki por mynshuwa, naduh ki por ba nga dang khynnah, kumba nga la mad ia ki khatlai tylli ki por tlang. Ha kito ki por, ki miet ki long kiba khriat tasam bad ba u thah u ju tap halor ki tnum ïing jongngi bad ki kper, la kum ka ior. Kumta, kata baroh ka long kumno ba ki sahep dohlieh ki ju iathuh ia kaba ki iohi kumta, namar ngim pat ju iohi ia kata ka ior ha ka jingim ka jongngi. Ki ju iashong khrui harud ding, hajan phalor jong u Sahep Jones, hakhmat ïing jong u, bad ki ju iakren shaphang ki ïing ki sem, ki shnong ki thaw jong ki, kiba don shatai sha shiliang duriaw. Nga ju leit khar dieng bad wanrah dewiong, ban pynklang ia ka ding, bad sngap siar, bad kim ju patiaw hi ia une u khynnah ba iong snieh doh, uba jaw eit mut, uba riam rynjaw bad uba kup bad tawah da ka tapmoh khlieh ‘sai wul. Ki ju ia kren iakiei kiei ki jaka kiba ngam ju iohsngew myno myno ruh, ki kyrteng kiba ym neh ha ka jingkynmaw jongnga, kiba shu jah noh kum ki kha dohthli ba phyrnai, katba nga dang pyrshang kem ia ki, ha ki wah. Teng teng nga ju phohsniew ia kata ka Ri jong ki lum ki them ba ha tbian, ki ïing trep, bad ba ki kynthei, ka snieh doh jong ki, ka lieh, kum ki ‘tiew khlaw ba phuh harud surok. Kine ki sahep ki la wan ban pahara ia ka jaka bad ki kper slasha jong u trai, uba koit ngim ju kham iohi; ka jing iai don jong ki hangta, ka la pynkylla bak-ly-bak ia ka rukom im jong ki briew ka shnong Pomreng.

Dei ha u snem 1850, ba ka Pomreng ka dei tang kum I phngit, ia kaba ym lah ban shem ha kano kano ka dur sawkun jong kata ka thaiñ bad kum ha kata ka por, ka long kum I skum hapdeng ka madan phlang, kumba sanphew ei ei ki ïing trep, bad narud nong ka tuid ka wah suki jai ha ka jingjylliew jong ka, shuwa ba kan noh shapoh ka riat ki synrang maw. Ka Shillong, ia kaba la khot Laban, ha kata ka por, ka don ha tduh jong ka lynti khohruh khohram, kaba shim por haduh shi sngi kynthih, ban poi ka kali kulai, kaba hap iaid lyngba ka lynti ba kyllaiñ bad pum pum napdeng ki lum ba don ki khlaw lane ki jaka ba la iehnoh shrah. Ki briew jongngi ñiar ba kin mih na shnong, lait noh hateng ba shi ïing shi sem, ki ia leit siew sha iewbah. Ym ju kham jia koit kaei kaei ha Pomreng, ka long ka jingim kaba kynjah, lait noh ha ki por thung, por tep bad ha ki por ot, katkum ka jingiaid jong ki samoi ki aiom. Ka long namar kata ba la khynwin ka shnong ka thaw, halor ka khubor ba uwei u sahep ïing bishar na Sylhet, u la thied shibun ka jaka,harud nong jong ka shnong jong ngi, ban thung slasha bad tei ia ka ïing paki dulan, kaba don shibun ki jingphylla ba pynbyrngia.

‘Tang ka sad ruh kan jrong kat ki dieng’, ki la ia ong. ‘Kin wan kit ia ki maw Sohra baroh shi lynti, ban siang ia ka madan’. ‘Ka don haduh shi spah tylli ki kamra bad shi spah ngut ki shakri ki shakor.

Hynrei khatduh khatwai, kata ka ïing paki dulan, ka long tang ka ïing kaba rit ba la shu pushara, ka ïing maw halor u lum ha tbian, bad sa kawei pat ka ïing rit bad ki khrum, ki sem kulai, ba la shna shapoh sharing. Hynrei kam shym la pyndiaw ia ngi, ba ka long pynban ka ïing kaba heh tam kaba ngim pat ju iohi koit. U sahep bishar u la wan poi bad kiba ha ïing ha sem jong u ha ka por shuti ba lyngkot ha ka por kut u ‘lap bah, bad shen u la leit phai, hynrei ki la iehnoh hadien shi kynhun ki shipai bad ki kulai jong ki. Ia kane ka jaka la khmih bad peit da u sahep phadri ba kyrteng u Thomas Jones, bad ka hamsaia ka ong ba u la wan phet ban lait na uwei u nongkhaïi sahep ba runar ha Sohra, uba kwah ban sdien phasi ia u, na ka bynta ba u pynshlur ia ki shnong ban tuklar ia ka dor jong ki mar ki jong u. Ngim tip ba la kata ka long ka jingshisha, hynrei u Sahep Jones u i kumba u khuslai, ka dur khmat bymshai bad I blaid blaid byrlieh kum u sohlakum. U ju iaid bad peit bniah,ia ki dieng slasha bad ka kper slasha kaba heh, bad khmih thuh hateng hateng, ia ki nongtrei bad ki jingri jong ki, wat la katta, ka don kaei kaei ha u kaba long kumba pynkhynñiuh ia u.

I Mei jongnga iba dang met khynnah, I trei kum ka nongiarap ia ka kurim ka jong u, ka Mem Greta, kaba la pynlong ruh ia nga ban ioh jingtrei, kum u nongpeit bad nongiarap ia ka ïing ka sem bad ka jaka ka puta, da kaba trei ia ki kam khutia mutia, bad shah phah kam. Ngam shym sngew ei ei, namar ngi donkam pisa katba lah ban ioh, naduh ba I papa, I la iehnoh ia I mei bad san ngut ki khun, ha kawei ka miet hapdeng ka jingbuaid kyiad, bad im shym la wan phai shuh. Nga trei shitom ar shah lai shah, namar ka jingkwah jong nga ha mynsiem, ka long ba ha kawei ka sngi, ngan mih na Pomreng bad leit sha Shillong, lada nga lah ban leh ia kata, ngan ialam bad nga ia I mei bad ki khun jong I. Ia ka pisa kaba nga ioh, wat la ka long tang khyndiat khynsoit, nga pynlang bad burieh ha kawei ka muja kaba rim, hapoh ka siang thiah. Man la ka step, nga ju par shabar ka jingthiah, katba dang kynjat shai, shabar jong ki khalki kiba la bnoh, kumba la pynsum da ka jingshai lieh ki lynti khlur, bad kumta nga ju leit sha ka ïing shet ja jong u Sahep Jone, ka ïing maw kaba marwei na ka ïing bah, ha kaba i mei jongnga I ju shet ia ka sha saw thiang shini ha u ketli ba iong. Kumta nga ju rah ia ki pela ha ka pliang nyngkong sha kito kiba la ia peit miet ha ka khyrdop, bad hadien ia kiwei pat. Hadien katto katne por, nga sdang ban ithuh bha ia ki. U Pat, u ‘riew heh briew la kum u dngiem; u Roger, uba ka rong ñiuh khlieh jong u, kum u soh ñiamtra ba la ih phyrnai, u Trotter, uba ksah ka met ka phad, u shipai ba saw leiñ bad uba ka sur kren kaba jam tam ha kane ka jaka sah: bad u Sahep Sam, uba dei tang ma u uba da khublei ia nga, haba nga ai ia ka pela sha ha u. Nga I phylla bad lyngngoh ia ka rong snieh doh jong ki, ki khmat kum kito ki phngit ït ba bun rong, ki sur kren kiba pher. Wat haduh ka jingsma na ki, nga ju pyrkhat, ka long kaba kham pher. Nga ju puson ba balei ki la iehnoh ia la ki ïing bad kiba ha ïing ha sem, ban wan ban ai jingiada ia kane ka jaka kaba khriat, kaba ktieh, ka jaka kaba kim don ka jingsalia. Hynrei kumba u Mama Saiñ u Rangbah Shnong, u la ong, dei kine ki phareng bad la ki suloi ki tup ki jong ki, kiba synshar ia ngi, bad kumta ka dei ka jaka jong u pud u sam ka jong ki. Nalor kata, u la ong shuh shuh, ki dei kiba phet rieh, kum u Sahep Jones, uba la ioh jaka rieh bad ka jingsngew shngaiñ ha ka jingkynjah bad marwei jong ka Pomreng. Ngan nym sngew phylla ei ei ban shem ba u Trotter, ma u pat bad kiwei kiwei ki dei ki nongleh kam bymman, ki long kiba khlem kheiñ briew, kiba sniew ktien, sniew thylliej, kiba thud kynroi bad pyni bor katba nang mih ki sngi. Teng teng nga iohi, ba ki sympat ia ki nongtrei ha ka kper bagan, ne pynkyllon ia ki da ki kulai ki jong ki.

‘Iaid, khun ka khun pongka’, ki ju halla. ‘Trei noh ha la ki kam, shuwa ba ngin khoh snieh na ki shyieng jong pha’.

Nga sheptieng katta katta ia ki, bad nga kiar lai maw lai dieng na ki. Namar ba nga dei u riew rit briew bad u bym da paw hangne hangtai, kam eh ia nga ban iaid lait, khlem da iohi ma ki. Nga iai long uba biang, tad ha kawei ka step, ba nga jynthut ha ka por ba nga rah ia ka pliang, bad pynhoit ia ka sha khluit halor ki lybong jong u Trotter.

‘Khun ka khun pongka’ u halla, bad kynthih na ka mula ka jong u, bad u jyrwait tyngeh ia ki shkor jong nga haduh katta katta bad nga ur ha madan da ka jingphlei snam. U dang mut ban shoh biang ia nga, kynsan syndet, ha khmat jong nga,nga iohi ia ki kjat, ba la phong da ki but rong iong bad kiba la bit ktieh.

‘Trotter, ieh wat ktah ia u khynnah, ka shu long ka jingjia ryngkhat’, la ong u Sahep Sam.

‘Pylleng jong nga, ka khun ka ksew’.

‘Sngewtynnad ban ioh sngew ia kata Trotter. Don na ngi kiba khuslai, ba me mem don pylleng ei ei’.

Ka jingiarkhie pashait, hangta, ka la tyllep noh ban ioh sngew ia ki jinghalla bad byrngem jong u Trotter.

‘Khynnah me khlem lei lei ong? ‘Ki khmat rong duriaw ba phyrnai ki peit ia nga. U Sam Sahep u dem bad peit ia nga, ka kti jong u, u buh halor ka tyrpeng jong nga. Nga shu dem la ka khlieh, haduh katno ka jingtieng ba ngam lait ban kren, bad ha mar ba nga la ieng, nga mareh, la kumba beh u mrad khlaw aiu re.

Naduh kata ka jingjia, nga ju buh kyrpang ia ka pela sha kaba heh tam na ka bynta u Sahep Sam, bad ruh ka dkhot doh kaba I bang tam ba un bam ja miet, u pu khleiñ ba thiang tam na baroh ka iew, bad ki dieng iap kiba heh bad rkhiang tam, ha ka por ba u dei ban trei peit miet. Kum u rangbah kapten jong ka kynhun, lehse u la maham ia u Trotter, namar u Trotter lait noh ki jingkren tla ki jong u, lada nga iakynduh ia u ha lynti, une u saw leiñ khun ka sniang, um ju pynwit shuh ia nga.

La kumba shi snem ei ei, ngi ia shong ia sah hapdeng ka jingiadei jingmut, khamtam namar ba kine ki nong bilat, kim da salia eh ia ngi, bad na ka liang jongngi, ngi don kata ka jingsngew burom bad ha kajuh ka por ngi don khyndiat I jingtieng. Ki ia shong ia sah hapoh u pud u sam jong ka bagan, ki ia hikai trei hikai ktah, ki ia sumar ia ki jingri ki jong ki, bad kumta ter ter, bad mangi pat ngi ia shong ha la shnong ba palat khyndiat, ngi ia khreh ia ka leit iew leit hat, leit siew leit tda ha ki sngi iew, ngi leit jngoh peit kai rongbiria siat khnam, ngi ia puh ia la ki hali, ki lyngkha, tang ban ia ioh ja na ka mei ramew bad dew saw jong ka Pomreng. Nga tharai ka huri hura ka mih, hadien ba ki shipai ki la iawan rung shapoh shnong shapoh thaw. Hapdeng ka jaka sah jong ki, nga ju ioh sngew ba ki thnum ia ka jingtrei jingktah jong ki, kaba ngiah kaba thait, shaphang ka jaka puta, bad ka jingim ka jong ki. Namar ba ym da don ei ei ban leh, bad ruh ym da don jaka shano ban leit, u Sahep Jone, wat la u long u kynrad uba sngewthuh, u pynran shalangmat ia kino kino ki rukom leh sngewbha, ki jingiabam ki jingiadih, namar kata ka daw ym ju ai shuti bun sngi ia ki nongtrei ba kin leit Shillong. Wat lada ym da dei eh ban ong ba ki im shitom ki im lanot. Ñiar na kum kata kaei kaei. Lait noh na ki katto katne ki jingjia, ba ia ki masi la shah rong noh ha ki khla, ym don jingma satia na kiwei kiwei pat ki mrad ki mreng. Kine ki nongtrei ki dap da ka jingsngew ngiah, sngew salia. Kumta ki la sdang rung sha iew ha ki sngi iew, bad thlia kumne kumtai ia ki nongdie, ki iadait dor, teng teng ruh, ki shu iaid beit khlem da siew ei ei. U Sahep Sam bad ki paralok jong u, kim ju leh kumta. Nga iohi ia kane, hynrei hapdeng u shnong u thaw, ki bym lah pyniapher, uwei u shipai na uwei pat, ki la shu ia khñium. ‘Lano un ia mih noh? ‘u ia pyrkhat ba kine ki dei kiei, ban shu im da ka tuh ka thiem na ngi.’

Ka jaka ba ki shipai ki sngewtynnad ban iakynduh bad ialeh kai kot tas, ka dei ha dukan jadoh jong u Bah Lumen, kaba don ha kaba kut jong tang kawei hi ka surok napdeng shnong. Nalor ka sha, lah ruh ban ioh ia ka kyiad lieh, kaba sngur, kaba khor, ba la shet na u khaw, ia kaba kine ki nongbilat ki da sngew tynnad eh. Ha kaba sdang u trai dukan u sngew kmen- ‘baroh u ia dih mushi. Ka iew ka iaid bha’-tad haduh ba la mih ka iashoh ka iadat bad ba ia ka bam bad ka jingdih, la shu shim shah, bad ki kynthei (ia kiba I mei jong nga I ong) ki dei kiba thala ka jinglong, ki la sdang ban wan mih ha kane ka jaka. Ha nga hi, nga I ba ki biang, kiba I kmen bad leh paralok, bad ba ki kloi ban ia rkhie. Teng teng, haba nga iarap lem ha kane ka basa jadoh, tang ban ioh pisa bai rneng, nga ju iohi ba ki shynrang ki ju khot ia kano kano ka khynnah kynthei, ki iakut ia ka dor bad ki ia jah noh sha jaka sah jong ki shipai. Ki ïing dakaid ki dei sha Laban, ym ha kane ka basa die jingbam ka jong nga, la ujor u Bah Lumen bad u Mama Saiñ u ju ong ba ka sor ka jngai than ia kine kiba dang khluit snam ban leit, bad kan bha ban shim da ka bai nong na kine ki thei dakaid. Ka la don ka khana khlieng ka tyngap, ba katto katne ki shipai, u Trotter bad ki lok jong u, nga suba, ba ki ju rah ia ki kynthei na shnong katba ki dang wan phai na lyngkha ne ha ka por ba ki wan tong um na wah, bad kit noh ia ki ha ki kulai. U Sahep Sam, nga kmen ban iohi, ba u peit iapmat tang ia kawei ka samla-ka khun kynthei ba nyngkong jong u Bah Lumen. Ka Haphida, ka khynnah ba itynnad, kaba shai snieh doh,ki khmat ba phyrnai bad ba u ‘ñiuh khlieh uba jrong uba poi haduh shadien ki khoh siew. Ka ju, da ka jingsngew lehraiñ ka wanrah ia u ka bam bad ka sha, bad u pyrshang ban kren da ki katto katne ki ktien Khasi kiba u la nang, hynrei katba nga lah ban sngewthuh hadien, ym da donkam ia ka ktien ban batai ia ka jingmut jong ka jingpeit suh lane ka jingktah pyndei jong ka kti. Lada u Bah Lumen um sngewtynnad, um lah satia ban leh ei ei, bad u shu kren ia ka jingsngew pyrshah jong u ha u Mama Saiñ, ne hano hano, katba u dang ot piat, ne dang king ia ka ja stem hapoh u khiew.

‘Kine ki mynder, aiu ki pyrkhat? Un shu pyn punkhun ia ka khun jongnga, bad ngin shu hap ban kit ia ka shiteng shiliang, ha ki kti jongngi. Nga la iohsngew ba kane ka ju jia. Baroh kawei ka shnong ka jaka, kine ki khun shiteng pongka, ki mareh shane shatai, ki khmat rong duriaw bad ka snieh doh lieh.

Katba ma u bad ka shnong ka thaw, ki ia khluit bad sngew khoh ñioh, u Sahep Sam bad ka Haphida, khlem don jingkhuslai, ha la ka pyrthei sngi, ki ia kynduh man la ka sngi, hapdeng ka por dih sha hadien shiteng sngi bad ha ka por lehkmen janmiet. Hateng hateng, nga iohi ba ki ia iaid kai, wat lada nga bud jan nadien jong ki, ñiar ba ngan iohsngew ba ki iakren. Ki ju iaid suki kynjai narud wah, katba ka prem miet ka sdang ban wan hapoh ka them, da ka jingkem iongreiñ ha ki lum ki wah baroh sawdong, bad ba ki ia iaid shaphang ka kshaid. Hangta, ki ju ia shong kai halor uwei na ki mawsiang, u ñiuh khlieh jong ka Haphida, u tuid ha madan. U ju shim biang biang ia une u ñiuh khlieh, bad buh halor ki lbong jong ka, lane u ju kheit ia u ‘tiew khlaw, ba kan sieh ha u shñiuh ba kdor. Shi por ki ia doh, haba sdang malu mala, bad kynsan da ka jingkyrkieh, kumba ka por bad ka pyrthei, ka iaid lait ia ki. Kiwei ki khynnah shnong, kiba ia sum shajan, ki ju iasiaw napoh ki‘law bniap bad siat ruh da ki jri.

‘Ei Sahep bilat, khie noh ‘ki ia pyrta, katba ka Haphida ka saw kyrang. Kam treh ban iathuh ha u Sahep Sam aiu ki ia ong, hynrei nga tharai u la sngewthuh, da kaba u phai ktien da kaba halla, ba un peit ba kin shah sympat.

Ka jingiakynad hapdeng u shnong bad ki shipai, ka la bthei, ka bym don jingiadei bad kita ki shi jur kiba ia ieid. Ha kawei ka sngi iew haba u Trotter u la troh ia u riew hadem khlem da siew pisa, uwei u nongrep u la bynthiew ha ki but jong une u shipai.

‘Kaei kaba me leh myntan’, la halla une u sniang saw riej. ‘Me dei u nongtuh’ la ong uta u nongrep. ‘U nongtuh ba khlem pylleng’.

Ne kumta, Ki jingiathuh ki ia pher kawei na kawei. Hynrei nga sngew ba kam da lei lei eh aiu u ong, u Trotter u dei u riew pynhiar kput, tang namar ba u shah pynphai ktien. Ia uta u briew la teh nadien ha u kulai jong u Trotter, bad shah patan baroh shi sngi. Ynda la pyllait ia u, ka met ka phad la satah da ka snam bad u pui pui, ka snieh doh la kumba pharia. Ha kata hi ka miet, um shym la neh shuh.

Ka jingialang Dorbar Shnong, ka la iashong ha trep u Mama Saiñ, sawdong ka lyngwiar dpei. Hajan ki tyllaw dieng ba rhem, u don uwei u thlong, ia uba la pyndap da ka um. Ka jingngeit ka long ba lah ban iathuh lypa ia kiei kiei. Katba nang kiew ka um shalor, katta kan bha ka ot ka kheit kba. Ha kata ka por, wat lada ym don ba iohi ne tang ban suh khmat sha u khiew, ki don pat kiei kiei, ki kam kiba khia ba hap ban iakren. Nga don hangta ban tynruh ia ka ding bad sam sha ia kaba la khleh bad ka kyiad, ban long kum ka jingai mynsiem. Hapoh kamra ka don ka jingsngew pyrshah bad bynñiaw. Uwei na ki samla, um shym lah shuh ban tyngkan ia ka jingdom jong u. ‘Dei ban ialeh ei ei u la ong.

U Mama Saiñ, ki thylliej ding kiba shat ha ki khmat jong u, u la tan suki ia ka jingdih. La don ka jingkhñium shajan sharud jong u, da ki sur kiba dap da ka jingdom bad jingbynñiaw. Ka long ka jingleh kaba tohmet, kaei kaba ki nongbilat ki la leh (kaei kaba ki katto katne ki nong bilat ki la leh, nga kwah ban ong shuh shuh, hynrei ngam nud satia). Ka dei ia ki ban shah pynshitom, ban beh noh syndon ia ki napoh kane ka jaka, ka shnong ka dei ban ialeh pyrshah ia ki, ban pynhiar kput ia kiei kiei ki kam bakla, ba kine ki nongwei ki la leh.

Khatduh khatwai u Mama Saiñ u la kren. ‘Daei ngin ialeh pyrshah ïa ki.’ Ka don ka jingsngap jar, lait noh ka jingsiaw bad jingriew bthei na shlem ding. Ki shipai bilat ki don suloi, katba mangi ngi don tang ki wait ba la rim bad ki khnam kdait khyndiat khynsoit. ‘Ka la biang hi ka jingbun ngut ka jong ngi’ don ba la pyrta. ‘Ka mat dep shato kita ki suloi jong ki, ngi lah ban pyndem ia ki, tang da ka jingkhlaiñ bad ka jingbun jong ngi’.

Ka jingsawa jong ka jingiahap jingmut kala dap hapoh kamra.

U Mama Saiñ u la kyrngah khlieh. ‘Ngin duh noh shibun ki ‘riew shynrang. Hato phin ia peit ba ki hynmen ki para jong phi lajong, kin shu shah pyniap ei kum ki syiar?’

Kane ka jingiatai ka la neh la kumba shi kynta, kat haduh ba uwei u ‘riew tymmen, ia uba baroh ki khot ia u, u Nong Kñia, u la kren. U shong sngap jar ha kyndong, katba kata ka tai nia ka dang iaid.‘Rangbah u la ong mian mian, ‘ngi lah ban ialeh pyrshah ia ki da ka nia.’

La kumba iuh tdong bseiñ bad ka jingrkhie, ka la mih hapdeng kata ka jingialang. Uta u ‘riew tymmen u la ieng khlem khih bad jar jar. Ka jingshat ka ding ka phalang ha u ‘ñiuh tmoh phyrnai rong rupa jong u. Ka dur khmat jong u, wat lada ka la ran namar ka rta, u don kata ka maiñ ba shynrang jong u. U Mama Saiñ u la kohnguh khlieh, bad peit shane shatai. ‘Ngi don kata ka atiar, wat la ka I long kaba jem, ka bor jong ka ktien. Kane ka long ka lad kaba khatduh, namar ka long kaba jah burom ban ialeh bad u nongshun, khlem da ai lad ia u ban iada ialade.’

‘Don ka jingpynbeit hangta’, la ong uta u riew tymmen. ‘Ngin nym ktah kti ia ki’

‘Te kaei pat ban leh?la kylli uwei uba shong hajan ding. Nga ithuh ia u ba u dei u para jong uwei u nongrep uba la iap noh’. Dei ma ki kiba pyniap ia u Jymmang. Donkam namar kata ban pyniap ia ki.’ Uta u riew tymmen u la kyrngah khlieh. ‘Ki don kiwei kiwei pat ki lad ki lynti, ban sloit ia ka bor ka jong ki.

Ha kata ka miet, ynda la pynthiah ia ki khynnah, I mei bad manga, ngi ia syaid ding hakmat ka shula kaba rit. Nga la kylli ia I mei, u dei uei une u Nong Kñia, bad ba u mut aiu da kaba ong ka ktien. I mei I la I thait, bad I la peit sha nga da ka khmat phuh samrkhie bad ong.’ U ei uta u nongkit kyntien jong kata ka ktien. U dei uta uba pyndep ia ki rukom lehniam lehrukom jong ngi, uba iakren iakhana bad ki Blei. Ka mem ka ju ong ia nga ba ka kwah ban hikai ia nga kumno ba ngan pule bad nang thoh, da kaba ka ong lyngba ki “dak thoh”, ia kaba u kurim jong ka u la thaw ia kine ki dak thoh na ka bynta ka ktien ka jongngi. Nga la batai ia ka ba ngim donkam ia kine kiei kiei-ki kot, ki dak thoh, bad ki jingthoh-bad ia kiei kiei kiba ngi tip ia ka pyrthei, ka long lyngba ka sur kren jong ki kyntien, ki ktien. Kaba don ia kata ka bor na ka bynta ka jingbha…..’

‘Kum kiei?’ Nga la kylli kem ktien; ñiar ba ngan iohsngew ia i mei ban kren ne khana ia kine kiei kiei. I long kaba bun kam, lane ynda la kut ka sngi, I la sngew thait. ‘Kum I parad jongphi’ I la jubab. ‘I lah ban pynkoit iano iano tang da kaba shu kren. Ha kawei ka jingjia, nga kynmaw, ba nga la kum ot ia ka kti, ha ka por ba nga thlieh ia uwei u siej. Bad u la bat ia uta u siej bad kren, bad ka jingphlei snam ka la sangeh. Ki briew ki ju wan sha u, kito kiba jnang shiah dohkha, u shu kren ia ki kyntien bad jyllud ia ki ryndang jong ki da ka umphniang bad u dpei, bad kumta u shiah u la lait. I ju iathuh ia nga ba ki don ki kyntien, ia kiba ki nongiaid lynti kiba la thngan bam, ki lah ban kren, ban wan mih uno uno u mrad hakhmat jong ki, khnang ba kin ioh bam, lane ban ioh ia ka umkhuid umsuba na ka wah, ne u soh na u dieng soh.’

Ki rnga ba rhem ha shula ki la sdang lip, nga sngewthuh ba ngim lah ban ia shong slem.

‘Hynrei lah ban leh ia kine ban wanrah ruh ia ka jingsniew?

I mei I la kohnguh.

‘Dei kum kata ba u Nong Kñia bad I Mama Saiñ, kin pyndonkam pyrshah ia kine ki briew bilat. Ia baroh ia ki?

I mei i la kynriah noh na ka shawla.’ Mano ba lah ban ong, da kiei ki kyntien une u Nong Kñia u nang ne u tip…’

Da ki sngi hadien, ba nga leit shane shatai, da kaba sngew pisa ka jingmut jingpyrkhat. Ki kynta ki iaid, da ka jingshat ka sngi bad ka jinghap u ‘lap praw jong ka synrai, hynrei ka shu long kumba iaid kynriang. Nga la sngewpisa ka jingmut jingpyrkhat, da kaba iai ap bad khmih lynti, ban don kano kano ka jingjia. Kiwei kiwei ki para shnong ruh la I kumba ki sngew kumjuh, katba ki dang leit sha lyngkha ne ha ka por plie dukan. Ki iakren jar jar khlem kut, da kaba ia pasiaw bad la ka iatan smuk ne dih sha, hynrei ym don pat ba tip, ia kiei kiei kiba ki longsan ki mansan ki thmu. Nga ialeh ban peit ia ka iaid ka ieng jong ki shipai, khamtam u Sahep Sam, katba lah, ban buddien ia ki, kum ka syrngiew, khlem da pynpaw ialade. Ha kawei ka janmiet ki shipai bilat, ki dang ia kilan bad ai jinghikai ia ki kulai jong ki ha kawei ka madan ha kjat lum, bad ba shen kin sa leit lam ia ki kulai sha sem, bad ba ka la dei ka por bam ja sngi. Nga dang iarap ia I mei ban sait bad thad jaiñ. Nga da peit khah khah sha ki; lano kin kyllon iap. Lane ba kin ioh kem pang ne ring swai suki suki. Katba ka dei ban long, nga hap ban leh ei ei, nga la rai. Ban maham ia u Sahep Sam. Ynda nga ladep khyrwait ia ki jaiñ siang thiah, nga la tur suki suki ban nym don ba iohi sha khyrdop kaba don ha madan, da kaba ialeh ban iohi ia u. Nga iohi ba um don hangta. Ka la da don ka jingjia. Nga iohsngew ia ka jingtied kyndeh mynsiem. Lehse nga la slem than,nga kynmaw ba kum ha kane ka por, u ju iakynduh ia u Sahep Jones bad leit sha jaka sah haduh ban bam por bam sngi. Nga mareh sha sharing lum bad kawei ka syiar bad ki khun ba don hakhmat ki la phet tieng, nga la leit sha ka ïing maw ba sawdong ba sah ki shipai. Da ka jingsngew hun, nga iohi ia u Sahep Sam ba u shong ha shyngkup, uba dang dih smuk, bad pule kot. Nga iaid suki suki sha u, bad ap ba un kren ia nga.

‘Kumno lih khynnah’.Ki rong khmat jong u, kum ka rong bneng ha ki por Iaiong. Kynsan nga sngew ba ia kaei kaba nga kwah ban ong ha u, ka long ka jingkren kai. Aiu ngan ong ha u? Ba katto katne ki riew tymmen ki ia sylla ban pyniap ia baroh ki pyrton shipai? Bad ha kano ka rukom? Da ki tien kñia. Hynrei u la peit sha nga da ka jingkhmih lynti, bad nga hap ban ong ei ei, bad batai ba na kaei ka daw, ba nga la wan hangne.

‘Kiei kiei ki biang em?

‘Ki briew hapoh shnong, ki sngew dom shi katdei eh, ia kaei kaba la jia ia u Jymmang’ nga la ong, da kaba kyrmen ba ka jingsngewthuh Khasi jong u, kan biang ba un sngewthuh ia nga. U la pynran shalangmat, hynrei nga iohi ia ka jingkhuslai kaba la kem ha ka khmat jong u.

‘Hoid nga la ioh sngew ia kaei kaba la jia. Kaba sngew shyrkhei’. Ki thmu ban pynmynsaw ia phi’, nga la knieh ktien. ‘Da sumar bha’. Bad kumta nga la phet noh, bad ba u la peit seh ia nga, bad kata ka kot ba la plied halor pneh jong u.

Wat la katta nga tharai, lada la maham katno katno ruh, kan nym pynlong ia u Sahep Sam bad kiwei kiwei ki shipai, ban pynkhreh ia kaei kaba la jia. Ne ia kaei kaba la pyllait ia ki. Ka la long ka jingkyndit ia baroh, wat hapdeng u shnong u thaw. Kumba u Nong Kñia u la kular, ki ‘tien kñia jong u, kim shym la pynmynsaw ia ki nong bilat, hynrei ka la long kaba kham sniew. Ka la jia kumba ar hat ar taiew, hadien ba la shong ka dorbar shnong, hadien ba baroh khoit, ki la kheiñ bad pyrkhat, ba ki tymmen ki san kin nym pynhiar kput. Hynrei ka la don ka jingiakren shane shatai, ba ki samla ki kwah ban leit hiar sha jaka sah ki shipai ban siah ia ki ryndang jong ki shipai katba ki dang thiah. Ha kata ka janmiet ki la ia ong ba ka la sdang, hadien ba u kulai jong u Trotter um treh ban rung shapoh sem: U la sympat bad halla, haduh ba uta u kulai u la ngeit. Hapoh sem katba dang kyrjaw ia ki kulai, I kuma ki pisa ki lynga, da kaba pynkhih ia la ki tdong, pynhieng ïa la ki khmut jong ki, bad pynieng ia la ki shkor, la kumba ki sngap ia kaei kaei kaba riew, kaba ym shym don ba iohsngew. Nangta ki iakhih shane shatai, da kaba kyrdem bad kynjat ia ka kynroh. Nga la iohsngew ia ki nong bilat kiba la pyrta bad hukum ia ki kulai ‘jai kynjai’. Shen ia kita ki kulai ym shym lah ban bat lakam shuh, ki la shu ksaid bad pah, bad pynpaw ki bniat jong ki, bad kynjat ia la ki kynrad haduh ba ki la kyllon bad ki la shah iuh ha madan. Ki kulai ki la long kumba khie lymwir, ki khmat jong ki, ki la kylla matlieh bad ishyrkhei, bad kumba ki la don ha ka jingtieng ka bym lah ban iohi, ki mih jraiñ jraiñ shabar jong ka jingkhang bad ba ki nongri kulai ki ia her bad mareh nadien. Nga iohi ba ki kulai ki mareh shathie na ka sharing lum da kaba rat bad lymbub naphang, ka met jong ki ka phuh syep, u treng shñiuh u ieng na ryndang jong ki. Ki briew ki ia kiar stet na kane ka langthari jong ki kulai, hynrei don kiba kham suki kiba la shah iuh, shuwa ba kin ioh lad ban lynñiar. Shen hadien ba ki kulai ki la palat ia u pud jong ka shnong, ki sa shu mareh kham suki ha ka lynti narud ka wah, kaba u Sahep Sam bad ka Haphida, ki ju ia iaid kai ha ki por janmiet. Ki kulai kim shym la sangeh, ki la mareh beit sha tmier jong ka kshaid, ki ryngkoh, bad kumba ki jngi ha ka lyer, bad ki hap hapdeng ka jingkah jong u lyoh khyndew. Ka pung um ha kata ka trai kshaid, la kumba suit da ka rong saw jong ka snam, kaba la neh haduh kumba shitaiew, hadien kane ka jingjia.

‘La I, kumba ki la ioh kem ksuid aiu re’ ki shipai ki la iathuh bad khana ha u Sahep Jones, katba u dang kyllan dawai bad sop ia ki jingmong jong ki. Nga bud nadien jong u, da kaba rah ia ka pliang ha kaba la buh ia ki jaiñ sop lyngkhot lyngkhai kiba khuid bad ki dawai. ‘Ym shym lah ban teh lakam ia ki’. Bun na ki, ki ia ong ba kim pat ju iohi koit mynno mynno ruh ia kum kata ka jingjia, wat lada ki la trei kum ki sai-kulai la bun bun snem, ha ka jingim ka jong ki. ‘Kam long satia kaei kaei ka dak ka shin kaba bha’, nga sngew kumba la thnum u Sahep Jones.

Ha kata ka miet ki kynton ding ha kata ka jaka sah shipai, ki la meh bad klang kham shai bad kham slem, la kum ban iada na ki bor ka jingdum. Ka don hynrei ka jingsma jong ka lyer jingsheptieng. Ym shym don mano mano ban leit ka khmat ne iohthiah. Ki shipai ki la shu ia klum para ma ki, lada ym dei ban ioh jingsyaid, hynrei ban ioh ka jingtngen, ban ia dih, ban iakren shaphang ka ri Bilat, shaphang, la ki ïing ki sem, kiba don shatai sha shiliang duriaw. Kaei kaba u Nongkñia u la kren ka la kup, ki don pat kiwei kiwei ki lad ki lynti, ban sloit ia kata ka bor ka jong ki.

Hadien kata ka jingjia kata ka jaka sah ka la sdang ban troiñ suki suki. Don na ki shipai kiba la phet noh na len, kiba da sngew bad ngeit, ba kata ka jaka ka long kaba la tim, bad ba kin sa khleh biej bad kynthiar ialade nalor kata ka kshaid. Katto katne na ki, ki la shu dih iap da ka kyiad. U Sahep Jones u la tep ia ki sha kyndong jong ka madan, kaba ki ju kilan ia ki kulai, ki jingtep jong ki la sieh da ki dieng phna, ha kaba la thoh ia ki kyrteng jong ki. Hadien katto katne bnai, ka la bna ka hamsaia ba ki riew runar ba la shu wai ia ki, da ki nongkhaïi ba dakaid ha Sohra, ki la buddien ia u Sahep Jones bad tip haei ba u don, bad ba kin sa wan poi ha Pomreng bad shem ia u. U la mih ha ka jingkyrkieh ha kawei ka step shuwa ban kynjat shai ban leit sha Guwahati, bad don kiba ong ba u la lait ban phet, kiwei pat ki ngeit ba u la iap noh hadien ka jingpang khieshoh hapoh ka jhad, katba u dang leit sha Calcutta. Ynda ka kurim ka jong u hadien ar hat ar taiew, ka la wan mih pyrthei, ka la beh noh ia I mei na ka kam jong I bad ruh ia kiwei kiwei ki shipai kiba dang sah. Ym shym don shuh mano mano ban peit bad ai jingiada ia ki. U Sahep Sam u la long uba khatduh ban mih noh nangta, wat la ym don daw shuh ba un nang sah hangta. Ha ka sngi ba ki kulai ki khie bhur, hapdeng ka jingiap ba lyngkrang ha lynter ka surok, ngi la lap ia ka Haphida. Imat ka dang wan tong um na wah. Ka dur khmat jong ka, kumba sohkhruh sohkhram, bym lah ban ithuh shuh, hynrei ngi ithuh na u shñiuh jong ka, uba la sohsat bad sop da u pui pui. Shuwa ba un mih noh, u Sahep Sam, u la leit iaid kai sha ba don ka kshaid, bad nga la bud ia u, da ka jingmut dur ban don ka jingjia kaba sniew. U la ieng hangta kham shipor, bad nga la shu ap iai khmih lynti, bad rieh ialade ha ki ñiut ki ñier. La nga don ka hok ban tuklar ia ka jingshem pap ka jong u. Ynda u la kam shi jam sha tmier, nga mih na ka jaka rieh shapoh surok. Nga ialeh ban pynpaw ba nga la shu wan ryngkhat, kumba nga ruh nga la shu wan ban iaid kai sha kata ka jaka, bad ba jia ryngkhat ban ia don ha kajuh ka jaka.Nga ngeit ba u la iohsngew ia nga, namar ka jingriew jong ki mawria, hynrei um shym la phai dien. Nga la shu ieng kham pajih.Ia kaei kaba nga iohi, ka la long kumba la oh shrong ha ka jingmut jingpyrkhat jong nga, kaba nga da iohi shynna, wat la nga khapbrip, hynrei nga kynmaw lut-ka kshaid kaba noh nalor ka synrang maw, ba don ka sop sohpailen ba sngem bad ki tyrkhang ba kum ki sner ba jrong, ba ka noh, kum u lyoh u lyput uba la klum shathie shapoh ka thwei, bad tuid kyllaiñ shapoh ka khlaw. Sha lyndet jong kane, tang da ki dieng suda kiba ka khmat kam lah ban kot, sha ki them bad ki lum, bad ba ym iohi shuh ia tang u wei ne ar u dieng, hynrei, kumba la shu siang da ka shylliah jong ka jingjyrngam.

‘Jia aiu ha kato ka sngi? la kylli u Sahep Sam.

Ngam tip lada u mut shaphang ki kulai ne shaphang ka Haphida, te nga shu sngap.

Ki khmat jong u ki phyrnai, u ñiuh khlieh, u tmaiñ u tmoh nga iohi, ba u shu ieh kumto.‘Ki shu hap la ka hap shapoh kumto. Balei U rkhie.’ Lehse ka long ka jingaram.’

Nga ialeh ban batai bha, ia ka jingjrong ka kynjang, ka jinghap kaba I kumba khlem kut shuh.

‘Ka dei ban don kaei kaei…’ u la kem ktien, da kaba kyrngah khlieh.’ Khynnah, me ia don kyrteng ei ei, halor kane, ha ka ktien jong me.’

‘Kaei Sahep? Tip u tip mo shaphang ka ktien, ka kñia ka khriam. ‘Kane’. U kdew hakhmat jong u. ‘Ka long kaba eh ban batai…. Ki ong ka dei ka jing khot jong kaei kaei kaba suda, me tip hi… kata ka jingkhot ne sngew kumba tan shapoh, lada ieng nalor ne na tmier jong ka jingjrong ne kynjang. Kata ka jingsngew kwah ban ryngkoh…’

‘Em-ngam tharai kan long kumta. Ma me pat?

U kyrngah ia la ka khlieh. ‘ka long kaba phylla, baroh kiei kiei kiba ka ktien kam lah ban batai ne ong.’U la ieng hangta shipor bad u la iaid bad leit noh.

Ym don shuh mano mano ruh kiban dang shong bad sah ha Pomreng. Iwei hadien iwei, ki briew ki la song ia ki tum ki tam bad mih noh na ka shnong. Ki ia ong ba ka tyrut ka ju ieh shadien ia ki dak ki shin.

Sah hadien ki jingjia kiba sniew, haduh ba ka rep ka riang bad ka ot kba, ka la shu pulom, kawei ka snem hadien kawei pat, wat lada ki saw aiom ki wan biang por. Kata ka um ha u thlong kam kot wat tang shiteng. U Bah Lumen uba sngew bynñiaw na ka bynta ka Haphida, u long uwei na kiba nyngkong ban mih, ryngkat bad kiwei kiwei kiba la duh ia la kiba ha ïing ha sem, ha kata ka sngi. U la ong ba un nym lah ban map ia ki tymmen ki san jong ka shnong, ia kaei kaba ki la leh, bad ym don shuh kano kano ka dor kaba lah ban siew, da ka jingduh jong ka khun jong u. I mei bad manga, ngi la ia pynlang ia ka pisa pilaiñ bad ngi la leit lang noh sha Shillong, ha kaba I la ioh jingtrei ha ïing kawei ka mem, bad manga pat nga ioh jingtrei ha dukan jadoh ha iew Laban. U Mama Saiñ, nga iohsngew, ba u la khlad noh ha ïing kiba ha ïing ha Sohra. Ngam tip la jia aiu ia u Nong Kñia; katba ka pyrthei ka nang kylla bad ki jingphylla ba maian ki la nang duna, ñiar ban shem shuh ki briew kum ma u. Ka Pomreng ka la kylla ka shnong kynjah, bad ym lah ban ithuh shuh ia ka iew jong ki sngi ba la leit. Don tang katto katne ki maw, kiba dang sah halor u lum ba la syllen, ki dieng slasha hangne hangtai kiba dang sah ha khlaw, bad ba ki ïing dieng jong ka len shipai bad ki sem kulai ki la lwit bad kylla pum pum. Ka lyer bad ka jingtyllep ka khlaw, ka la pynkylla dur ia ki surok bad ki madan, haduh ba ym lah shuh ban ithuh. Tang kawei kaba dang sah ka dei ka kshaid, kaba iai riew bad sawa, da ka ktien bad ki kyntien ki bym lah ban sngewthuh ne ban peiphang hynrei kiba iai long kiei kiei kiba iai neh.

Raiot

Subscribe to RAIOT via Email

Enter your email address to subscribe to this blog and receive notifications of new posts by email.

Join 15.7K other subscribers
Janice Pariat Written by:

Janice Pariat is from Shillong and is the author of Boats on Land: A Collection of Short Stories and Seahorse: A Novel. She was awarded the Young Writer Award from the Sahitya Akademi and the Crossword Book Award for Fiction in 2013. She studied English Literature at St Stephen’s College, Delhi, and History of Art at the School of Oriental and African Studies, London. Her work—including art reviews, cultural features, book reviews, fiction and poetry—has featured in a wide selection of national magazines and newspapers. She writes a monthly literary column “Paperwallah” for The Hindu BL Ink.

Be First to Comment

Leave a Reply